Voetafdruk in gebiedsontwikkeling: een groene grex

Het vinden van een balans tussen ambitieuze duurzaamheidsdoelen en financiële haalbaarheid van gebiedsprojecten blijft een grote uitdaging. Overheden worstelen met de afweging van groene investeringen, naast het stapelen van andere ambities.

Dit blog gaat over ons onderzoek naar de voetafdruk van gebiedsontwikkeling. Wat speelt er, hoe kunnen we de impact op de leefomgeving verkleinen, en welke stappen kunnen maatschappelijk bewuste organisaties zetten?

Het onderzoek

Er is een toenemende maatschappelijke druk om duurzamere keuzes te maken binnen gebiedsontwikkeling. Verschillende benaderingen en terminologie tussen duurzaamheidsdenkers en financiële rekenaars zorgen voor uitdagingen bij de uitvoering. In het onderzoek willen we verkennen welke methodieken en tools deze duurzaamheids- en financiële belangen kunnen verenigen in de eerste projectfasen. We deden interviews met een brede groep experts binnen verschillende organisaties, van overheden tot marktpartijen. Met als doel inzichten en oplossingen die complexe gebiedsopgaven inzichtelijk maken en besluitvorming ondersteunen. Hiermee willen we bijdragen aan toekomstbestendige en ecologisch verantwoorde gebiedsontwikkeling.

Bij gebiedsontwikkeling rekening houden met onze voetafdruk

Een algemene vraag was: welke circulaire principes zijn het meest belangrijk in gebiedsontwikkeling? Tijdens de interviews bleek dat ‘circulair’ toch lastig in een definitie is te vatten. Bijna iedereen interpreteert dit net anders; soms gaat het over hergebruik van de materialen maar vaak ook over efficiëntie of inzet van materialen met een lage CO2 impact. Het was daarom ook een zoektocht naar een gezamenlijke taal.

In feite gaat het om de voetafdruk in gebiedsontwikkeling die verwijst naar de totale impact die een project heeft op het milieu en de mens. Dit omvat onder andere de hoeveelheid CO2-uitstoot, het grondstofgebruik, de effecten op biodiversiteit en de sociale impact op de omgeving. Een duurzame gebiedsontwikkeling streeft ernaar om deze voetafdruk zo klein mogelijk te maken door vanaf de start rekening te houden met circulaire principes, zoals het hergebruik van materialen en het minimaliseren van afval.

Duurzaamheid niet als bijgerecht

Het belang van het verkleinen van de voetafdruk in gebiedsontwikkeling is niet alleen ecologisch, maar ook economisch en sociaal. We kunnen niet vasthouden aan de oude manier van werken, waarin duurzaamheid een bijgerecht is bij het hoofdmenu zoals we dat altijd al voorzetten. 

“we willen alternatieve scenario’s ook kunnen presenteren en zowel duurzame als haalbare opties bieden”

Door circulaire rekenmodellen te ontwikkelen, kunnen we beter inzicht krijgen in de kosten en baten van duurzame keuzes, wat helpt om de besluitvorming te verbeteren. Daarnaast gaat gebiedsontwikkeling over meer dan alleen gebouwen neerzetten; het gaat over het creëren van een omgeving waarin mensen kunnen floreren. Het vergt een verandering in mindset om duurzaamheid integraal onderdeel te maken van elk besluit, en dit vraagt om sterke samenwerking tussen alle betrokken partijen. Alleen door gezamenlijk op te trekken binnen organisaties en met stakeholders kunnen we écht stappen zetten richting een circulaire samenleving.

De belangrijkste bevindingen uit het onderzoek

Het traject is niet afgerond maar we delen graag enkele belangrijke bevindingen. Deze lessen helpen om meer begrip te krijgen van wat er nodig is voor echte systeemverandering:

1.     Organisatie en samenwerking experts

2.     Uitwisseling van datasets

3.     Ontwerpen met levenscyclus benadering

4.     Duurzaamheid in grondbeleid

5.     Ontbrekende richtlijnen verslaglegging

• Organisatie en samenwerking tussen experts

  Er zijn ambassadeurs nodig die niet specifiek aan een vakgebied zijn gekoppeld. Succes hangt vaak af van gepassioneerde individuen die duurzaamheid binnen hun organisatie promoten. Sommige gemeenten hebben hiervoor ‘Ateliers’ opgezet waar projecten holistisch worden gepresenteerd en geëvalueerd inclusief duurzaamheidselementen. Dit is een goede tussenoplossing totdat duurzaamheid verder is geïntegreerd in de werkwijze van alle domeinen van de organisatie.

• Uitwisseling van datasets

  Een gebrek aan gestandaardiseerde, toegankelijke data vormt een grote belemmering voor het creëren van uitgebreide duurzaamheidsbeoordelingen. De milieukosten database is niet compleet terwijl er meer data verspreid bij overheden en marktpartijen ligt. Door concurrentievoordelen is het verkrijgen van betrouwbare prijs- en MKI-informatie een uitdaging. Samenwerking op het gebied van milieukosten data tussen overheden en het meer open-source maken ervan kan innovatieve circulaire economieprojecten stimuleren. Deze aanpak kan ook inspanningen op het gebied van uitwisseling van datasets versterken. Initiatieven voor gezamenlijke dataverzameling gaan verdieping en nieuwe inzichten opleveren.

• Ontwerpen met levenscyclus benadering

  Er zijn digitale oplossingen om grip op CO2-uitstoot te krijgen tijdens het ramingsproces en aanbesteding van civieltechnische werkzaamheden, nog minder tijdens het ontwerpen en opzetten van de grondexploitatie. Hoewel sommige gemeenten al handelingskaders hebben voor duurzame inkoop, zoals bij betonproducten, ontbreken er nog duidelijke CO2-kaders voor strategie en ontwerp binnen gebiedsontwikkeling. Het inrichten van een zogenaamde ‘groene grex’ is nodig, in ieder geval naast de traditionele grex. Het is belangrijk om de totale levenscycluskosten van een gebied mee te nemen in de planning, waarbij de focus niet stopt na de gronduitgifte, maar doorgaat tot en met de gebruiksfase.

• Duurzaamheid in grondbeleid

  Grondbeleid is de manier van rekenen aan gebiedsontwikkeling en grondwaarde, deze is vaak nog traditioneel vormgegeven. Grondbeleid kan worden ingezet als een centraal instrument waarmee gemeenten hun regierol kunnen vervullen en een brug slaan tussen hun duurzame ambities en de benodigde gebiedsontwikkelingen. Bij de uitvoering van grondbeleid ligt de nadruk dan op een geïntegreerde benadering, waarbij zowel het maatschappelijke als het financiële rendement zorgvuldig worden afgewogen

• Ontbrekende richtlijnen verslaglegging

  Richtlijnen voor het rapporteren van duurzaamheidsinitiatieven van lokale overheden (zoals in het BBV) ontbreken. De ESG-standaarden richten zich vooral op bedrijven en beursgenoteerde ondernemingen. Dit zorgt voor variatie in hoe gemeenten hun CO2-reductie inspanningen vastleggen. Met uniforme rapportagestandaarden kunnen inspanningen van lokale overheden beter zichtbaar en vergelijkbaar worden.

Meer coherente samenwerking

Een van de grootste uitdagingen is het gebrek aan coherente samenwerking tussen gemeenten, projectontwikkelaars en andere stakeholders. Er werd benadrukt dat circulariteit vanaf de eerste fase van gebiedsontwikkeling moet worden meegenomen maar dat dit makkelijker is gezegd dan gedaan. Het Nieuwe Normaal (HNN) is een manier om de circulaire impact te meten en te verbeteren. Die is nu nog vooral op vastgoed gericht maar daar wordt aan gewerkt.

Ook technologie kan een grotere rol spelen. Tools voor ‘parametrisch ontwerpen’ helpen om de impact van ontwerpbeslissingen inzichtelijk te maken. Daarnaast biedt het gebruik van doorontwikkelde GIS (Digital Twins) waardevolle inzichten voor projectmanagers en stakeholders om op een slimme manier strategische keuzes te maken. Deze tools moeten interactief worden en kunnen ‘rekenen’ zodat verschillende scenario's gevisualiseerd worden. Dit helpt om beter afgewogen beslissingen te nemen. Maar dit kan alleen als we technologie in co-creatie ontwikkelen en een samenwerking tussen overheid en markt die inclusief is voor grote en kleine partijen.

Innovatie en durf

Het verkleinen van de voetafdruk in vraagt om innovatief denken, om durf, en om samenwerking. Voor gebieden die niet alleen mooi en functioneel zijn, maar ook duurzaam en circulair. Daarom werken we aan de ontwikkeling van rekenmodellen en nieuwe tools. Deze instrumenten maken het mogelijk om alternatieven te schetsen en beleidskeuzes te maken die verder gaan dan traditionele grondexploitatie.

Ben je benieuwd hoe circulaire rekenmodellen uw gemeente kunnen helpen bij het maken van duurzame keuzes in gebiedsontwikkeling?

Neem contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek en ontdek hoe wij kunnen ondersteunen met innovatieve oplossingen.

mail@properview.nl

Zie ook groenegrex.nl

Rekenen aan de toekomst

De ‘groene grex’ is een nieuwe manier om gebiedsontwikkeling niet alleen economisch, maar ook ecologisch verantwoord te maken.